Salgın boyunca tüm dünyada büyük bir panik ve korku kültürü geliştirildi. Bu panik kültürü ise, toplumları bir noktaya yönlendirmede, hükümetlerin işini çok kolaylaştırdı. Öyle ki bugün birçok ülkede gündelik yaşantı kontrol altına alınarak bireylerin neredeyse her hareketi izlenmeye başlandı.
Küresel sistemin zaaflarını aza indirmek adına çok uluslu şirketlerin kendi topraklarına dönmeleri söz konusudur. Ancak burada karşı karşıya kalınabilecek problem : işgücü maliyetlerinin yükselmesi olacaktır. İşgücü maliyetlerini düşürebilmek için ise üretimde robotların kullanılması yaygınlaşacaktır.
Ancak olayın belki de daha vahim bir yönü daha var: Yapay zeka ile ile sermayenin iş birliğinin, yöneten ile yönetilen arasındaki mesafeyi insanlığı ürkütecek derecede açması.
Mesela Çin, Uygur bölgesindeki 2 kasabada, çok gelişmiş yüz tanıma fonksiyonuna sahip kameralar ile herkesi takip etmeye başladı.[27] Kameraların arkasındaki yapay zeka herkesin her an nerede olduğunu ve ne yaptığını biliyor. Kasabadaki herkesin vatandaşlık puanı var. Buna sosyal skor diyorlar.[28] Ve gün içinde kurallara uyup uymamalarına göre, o vatandaşlık skorları artıyor veya azalıyor. Şimdilik Vatandaşlık Skorunu sadece trafik kurallarına uyguluyorlar. Tüm sistemin kurulması 400 milyon kamera ilavesi ile 2020 yıl sonunu bulacakmış.[29] Puanı düşük olanların kamu hizmetlerinden ve diğer haklarından faydalanmasının yasak olacağı günleri görmek için çok bekleyeceğimizi düşünmüyorum. Şimdiden 17,5 milyon Çinli’nin devlete olan vergi borçları ya da vatandaşlık puanları düşük olduğu için uçak bileti alması engellendi. Tren bileti alamayanlar ise 5,5 milyon civarında.
***
Deneme niteliğinde benzeri bir uygulama da İsveç’te devreye sokuldu. İşçilerin bileklerine sürekli takiplerini sağlayan mercimek büyüklüğünde chipler takıldı.[30] Bu chipler büyük patrona, elemanları hakkında kesintisiz bilgi taşıyor. Nerede olduğundan kalp krizine[31] , kaçta uyuduğundan hamile kalıp kalmadığına[32] kadar bir çok şeyi. Şimdilik sadece otobüs, tren bileti, kapı açma/kapama gibi işleri gören chipler İsvec’te 3500 kişiye takılmış.[33] İngiltere’de de çip üreticisi BioTeq şimdiye kadar 150 işçinin vücuduna, evcil hayvanlara takılanlara benzeyen pirinç tanesi büyüklüğündeki çiplerden yerleştirdiğini bize haber etti.[34] Uygulamanın yaygınlaştırılıp insanların her anlarının takip edilme işi de devletlerin onayını bekleyenlerden. Değilse şimdiye kadar her doğan bebeğe takılmaya başlanırdı.[35]
Bu sürece “Yaratıcı Yıkım” diyorlar. Mantığı “Kazanan Hepsini Alır” üzerine kurulu. Geçmişte Kapitalistlerin en büyük masraf kalemleri “işçi ücretleri” idi. Artık gelirden işçi ücretlerine ayrılan payın neredeyse tamamı, geliştirilen teknoloji ile patrona kalacak. Mesela Google'2012 de 14 milyar dolar kar ederken çalıştırdığı insan sayısı 38 binden azdı. Ama General Motors'un 1979 yılında 11 milyar dolar kar elde ederken çalıştırdığı insan sayısı 840 bindi. 1970’lerde 2 milyar dolarlık bir firmanın ortalama istihdam ettiği çalışan sayısı 20.000’lerde iken, 2014'te 19 milyar dolara Facebook’a satılan Whatsup'ta çalışan sayısı sadece 55'tir. 2011' Apple'ın Kuzey Carolina'daki Maiden kasabasına inşa ettiği milyar dolarlık, yüzlerce dönüme yayılan pahalı tesislerin sadece 50 tam zamanlı istihdam yaratmış olması Amerika'da gündem olmuştur. Bu "Yaratıcı Yıkım", Kapitalist neredeyse bütün geliri işçilerine bir şey vermeden kendinde topluyor. Kazanan hepsini alıyor ve milyonlarca işsiz insanı sokağa savuruyor.[2.a]
***
Egemenler alt tabakalardakilerin kalp atışlarını dahi kontrol edip kameralarla her anlarını; cep telefonları ile ağızlarlarından çıkan her kelimeyi kaydederlerken, bizzat kendileri de alt tabakadakiler için gittikçe görünmez, bilinmez, ulaşılmaz oluyorlar.
Robotlaşmanın, yöneten ile yönetilen arasında açacağı mesafeyi çok erken hisseden İsaac Asimov, 1942 yılında yazdığı Ben Robot isimli romanında 3 Robot Yasası önermişti: 1- Robot insana zarar veremez ve atıl kalmak suretiyle insanın zarar görmesine de izin vermez. 2)Bir robot insanların verdiği emirlere, bu emirler ilk yasa ile çelişmediği sürece uymak zorundadır. 3) Bir robot, birinci ve ikinci yasa ile çelişmediği müddetçe kendi var oluşunu muhafaza etmek zorundadır. Sonra bunlara, bunların önüne geçmesi için “sıfırıncı” yasa diye anacağı bir yasa daha ilave eder: 0) Bir robot insanlığa zarar veremez ve atıl kalmak suretiyle insanlığın zarar görmesine de izin veremez.[36] Ancak şimdi fark ediyoruz ki, Asimov’un atladığı bir sorunla karşı karşıyayız: Robot Yasalarına bugünün egemenlerini sadık kalmaya zorlayacak herhangi bir güç yok.
Bu konudaki gelişmeler oldukça can sıkıcı boyutta. Mesela Harari Homo Deus kitabında, yapay zekaları ile öğrenen robotların kendi kararlarını vereceği bir sürece gittiğimizi söylüyor. Bu şu demek oluyor: Bir robot bir insanı öldürdüğünde ne yapımcısı ne yazılımcısı ne de o robotu kullanan sahibi sorumlu tutulamaz. Çünkü onun kendi yapay zekası var. En fazla robotun fişi çekilir. Dolayısı ile öldürülen öldürüldüğü ile kalır. Bunun bir aldatma ya da numara olma ihtimali yüksek. Çünkü robotların yazılımlarını insanlar yapar ve onlar, programlandıkları çerçevede hareket ederler. Bilginin çoğalması veri işleme mekanizmalarını, akış şemasını değiştirmez. Dolayısı ile egemenlerin daha robotlar aramızda dolanmaya başlamadan onların yapacaklarından kendilerini sıyırma çabasına girmelerinden endişe edilmesi gerektiğini düşünüyorum. Şimdiden, robotun yapacaklarından sahibinin ve üreticisinin sorumlu tutulacağı bir hukuki yapı için toplumsal baskı kurulması gerektiği fikrindeyiz. Ancak egemenler Suudi Arabistada bir robota vatandaşlık, Azerbeycan'da pasaport vererek robotların cezalandırılabileceği hukuki zemini var etmeye başladılar bile.
***
Davos Toplantılarının bu seneki konuşmacı konuğu Prof. Noah Harari de tam bunu diyor[37] ; “ Belki de işin en tehlikeli kısmı bu. Bu sürecin ne getireceğini, nereye kadar gideceğini öngöremiyoruz."[38]
Iskartalar En Büyük Sorun
Bu sürece “Yaratıcı Yıkım” diyorlar. Mantığı “Kazanan Hepsini Alır” üzerine kurulu. Geçmişte Kapitalistlerin en büyük masraf kalemleri “işçi ücretleri” idi. Artık gelirden işçi ücretlerine ayrılan payın neredeyse tamamı, geliştirilen teknoloji ile patrona kalacak. Mesela Google'2012 de 14 milyar dolar kar ederken çalıştırdığı insan sayısı 38 binden azdı. Ama General Motors'un 1979 yılında 11 milyar dolar kar elde ederken çalıştırdığı insan sayısı 840 bindi. 1970’lerde 2 milyar dolarlık bir firmanın ortalama istihdam ettiği çalışan sayısı 20.000’lerde iken, 2014'te 19 milyar dolara Facebook’a satılan Whatsup'ta çalışan sayısı sadece 55'tir. 2011' Apple'ın Kuzey Carolina'daki Maiden kasabasına inşa ettiği milyar dolarlık, yüzlerce dönüme yayılan pahalı tesislerin sadece 50 tam zamanlı istihdam yaratmış olması Amerika'da gündem olmuştur.
Bu "Yaratıcı Yıkım". Kapitalist, işçilerine hiçbir şey vermeden neredeyse tüm karı kendinde topluyor. Kazanan hepsini alıyor ve milyonlarca işsiz insanı sokağa savuruyor.[38-a]
Sorun şu ki; kazanan hepsini aldığında orta sınıf tamamen yok olacak, pazar çooook daralacak demektir. İşçilere pay ayrılmadığında üretilen ürünleri kim alacak? Hangi para ile alacak?
Büyük kapitalistler de bu sorunu görüyor ve endişe ediyorlar. Ancak rekabet yarışında geri kalma korkusu öyle kuvvetli ki; sonda bekleyen felaketi göre göre, uçuruma doğru yapılan bu yarışı durdurmak, kimse için mümkün görünmüyor.
[27] https://www.haberturk.com/cin-yapay-zeka-kullanan-ve-20-milyondan-fazla-kameraya-sahip-bir-gozetleme-agi-kurdu-1652595-ekonomi
[28] https://indigodergisi.com/2017/11/black-mirror-sosyal-skor-cin/
[29] https://www.youtube.com/watch?v=png2Bq_0Jxc&feature=youtu.be
[30] http://www.suatsaygin.net/isvecte-cipli-insan-donemi-resmen-basladi/
[31] http://www.milliyet.com.tr/kalp-krizini-haber-veren-cip-bulundu/yasam/haberdetayarsiv/07.04.2006/152531/default.htm
[32] http://www.milliyet.com.tr/dogum-kontrol-cipi-uretildi--pembenar-detay-hamilelik-1910441/
[33] https://www.facebook.com/dwturkce/videos/1806813789417218/
[34] http://www.diken.com.tr/ingilterede-iscilere-cip-takma-uygulamasina-tepki-isverenleri-uzak-durmaya-cagiriyoruz/
https://www.timeturk.com/cin-de-ogrenciler-cipli-uniformayla-takip-ediliyor/haber-1013935
[35] http://arsiv.ntv.com.tr/news/138154.asp
[36] http://www.bilimkurgukulubu.com/edebiyat/isaac-asimovun-uc-robot-yasasi/
[37] Noah Harari, Homo Deus
[38] https://www.youtube.com/watch?v=bg27nJb7Rck
